Op 10 september 1944 veroverden de Irish Guards onder leiding van John Ormsby Evelyn Vandeleur brug 9 van de Duitsers. De Britten noemden de brug ter ere van hun tactische verrassingsaanval Joe’s Bridge, naar de initialen van de commandant: J.O.E.
Een week later, op 17 september, fungeerde de brug als springplank voor Operatie Market Garden. Dit was het gewaagde plan van Britse veldmaarschalk Montgomery om een aantal bruggen over de grote Nederlandse rivieren te veroveren. Dit gebeurde met een grootschalige luchtlandingsoperatie (Market) en een grondoffensief vanuit België (Garden).
Na de oorlog werd Joe’s Brug herbouwd. Sinds de Bevrijdingsfeesten in 2004 is het de startpunt van het Airbornepad Market Garden. Een gedenksteen in het Barrierspark herdenkt de gebeurtenis op 10 september 1944.
Op het Airbornepad van Lommel naar Arnhem wandel je in de voetsporen van de bevrijders uit de Tweede Wereldoorlog. Deze langeafstandsroute van 220 km brengt je langs 20 verschillende gemeenten in Nederland. Een wandelgids neemt je mee op weg! Deze gids is enkel online verkrijgbaar bij Reisboekwinkel Landschap en Reisboekwinkel de Zwerver.
Mei 1940
In 1940 vormde het Kempens Kanaal een vooruitgeschoven linie in de Belgische verdedigingsplannen. Bij gevaar moesten alle bruggen over dat kanaal worden opgeblazen om de vijand te vertragen. In mei 1940 liet de Belgische majoor Lempereur, bevelhebber van het 2de Bataljon van de Genie van het Cavaleriekorps, alle bruggen ondermijnen en hij gaf uiteindelijk ook het bevel om ze te laten springen.
Op 10 mei 1940 werd de Nederlandse kapitein Boässon door zijn overste kolonel Schmidt op een geheime missie naar Hasselt gestuurd. Hij moest een verbinding tot stand brengen waarlangs de Belgische en Nederlandse verdedigingsplannen beter op elkaar afgestemd konden worden. Op zijn tocht naar Hasselt kwam Boässon de nodige barricades tegen, ook aan Brug 9. Pogingen om de Vlaamse Wacht op te bellen mislukten, en dus klauterde Boässon gewapend met een witte vlag over de barricade. Net op dat moment vloog Brug 9 met een enorme knal in de lucht. Boässon overleefde de klap niet, zijn lijk werd tijdens het opruimen van het puin teruggevonden.
Na het opruimen van het puin werd een houten noodbrug aangelegd, die gedurende de oorlog eerst door de Duitsers en later door de Vlaamse Wacht – een paramilitaire eenheid die collaboreerde met de Duitsers – werd bewaakt.
September 1944
Brug 9 over het Kempens Kanaal in Lommel-Barrier speelde een cruciale rol in Montgomery’s Operation Market Garden.
Veldmaarschalk Montgomery had het plan opgevat om met luchtlandingen achter de Duitse linies de bruggen over de rivieren en kanalen van Zuid-Nederland te veroveren en zo een corridor te openen waarlangs het 30ste Britse leger snel kon oprukken richting Rurhgebied.
Hij had met deze aanval 2 bedoelingen:
- het grotendeels werkloze Engelse leger in te zetten om de oorlog te verkorten;
- de oprukkende Russische legers te beletten heel Duitsland in te palmen.
In cinema Splendid in Leopoldsburg besprak Lt. Gen. Horrocks op 16 september 1944 met zijn commandanten het plan ‘Market Garden’, waarbij ‘Market’ stond voor de operaties van luchtlandingseenheden en ‘Garden’ voor het offensief van de grondtroepen. Het XXXste Corps zou van Lommel tot net over de Rijnbrug in Arnhem een brede, bevrijde corridor creëren. Het zou op de rechterflank worden gesteund door het VIIIste Corps (operatie Hurry On) dat op 19 september Sint-Huibrechts-Lille zou bevrijden, en op de linkerflank door het XIIde Corps (operatie Beecher, ter vervanging van de oorspronkelijk geplande, en veel grotere, operatie Flood).
Voor de landaanval was een vrije doortocht via Lommel (Brug 9) en Eindhoven dus van strategisch belang.
Op zondagvoormiddag 17 september omstreeks 11 u bevond Lt. Gen. Horrocks zich op het hoge dak van de Overpeltse zinkfabriek. Operatie ‘Market’ startte om 13 u. en operatie ‘Garden’ anderhalf uur later. Een daverend artilleriebombardement moest het pad wat effenen. De tanks van het 2de Bataljon Irish Guards leidden de aanval. Duizenden voertuigen van het XXXste Corps denderden over de bevrijde Brug 9 en over de ernaast liggende pontonbrug zo Nederland binnen. In totaal zouden zo’n 50.000 manschappen en 22.000 voertuigen die dag en de volgende over de twee bruggen in de Barrier trekken.
Op zondag 17 september zond de BBC een rechtstreeks verslag uit van de Australische radioreporter Chester Wilmot. Hij beschreef de start van operatie ‘Garden’ op een beeldende manier. Hierna volgen enkele fragmenten uit het verslag dat wordt bewaard in de collecties van het Imperial War Museum in Londen.
“Hallo BBC, hier spreekt Chester Wilmot vanuit een waarnemingspost bij de Nederlandse grens, in het bruggehoofd dat de troepen van het 2de Britse Leger slechts enkele dagen geleden over het Kempens kanaal veroverden. Troepen van het 2de Leger breken nu uit dit bruggehoofd Nederland in en op dit ogenblik is het bombardement in voorbereiding voor deze aanval in volle gang. En verder op de weg, rechts van het gebouw van waaruit ik spreek, rijden Britse tanks met brullende motoren naar Holland” [men slaat over]
“En nu, ongeveer 200 m voor de plaats waar de granaten vallen, grazen 2 koeien rustig op het land. Een enkele keer, als de granaten dicht bij hen neerkwamen, gingen ze een stapje opzij, maar nu schijnt het dat ze, met de koppen naar beneden, zich tegoed doen aan wat er uit ziet als kolven maïs.” [men slaat over]
“Tanks, pantserwagens, kleine verkenningswagentjes, half-tracks en motorrijders gaan voorbij en ze rukken op achter dit gordijn van vuur, dat de kanonnen uitbraken. En temidden van dit alles, staan de burgers van dit kleine dorp langs de weg te kijken en zwaaien naar onze troepen als ze voorbijkomen.”
Operation Market Garden slaagt maar gedeeltelijk: Arnhem blijkt een brug te ver. Zuid-Nederland wordt bevrijd, maar de rest van Nederland moet nog een hongerwinter doorstaan.
De verovering van Brug 9 op 10 september 1944
Na de belegering van Hechtel rukten de Engelsen langzaam maar zeker op naar het noorden, in de richting van Brug 9 over het Kempens Kanaal, in de hoop dat deze nog intact zou zijn. De Duitsers hadden immers op 8 september 1944 alle bruggen over het Kempens Kanaal opgeblazen. Twee bruggen op Lommels grondgebied hadden ze echter gespaard: allereerst Brug 9, want die lag op de weg Hasselt-Eindhoven waarover hun troepen moesten bevoorraad worden, en als tweede Brug 12 op de weg Lommel-Luyksgestel, die als vluchtweg openbleef. Bovendien hadden de Duitsers alle schepen in het kanaal tot zinken gebracht om te verhinderen dat de schippers met hun schepen een voorlopige pontonbrug zouden aanleggen voor de Engelsen, zoals dit in Beringen gebeurd was.
De Grenadier Guards o.l.v. Lt. Col. Goulborn en the Household Cavalry Regiment (H.C.R.) trokken verder over de weg Hasselt – Eindhoven in de richting van Brug 9 tot zij, ter hoogte van het kruispunt van de Karrestraterheide op een grote Duitse troepenmacht botsten. Terwijl tanks en infanterie van de Grenadier Guards de Duitsers bezighielden, verkende Lt. Franklin van de H.C.R. de Duitse opstelling vanuit de linkerflank en zag dat van die kant geen gevaar dreigde. Hierop stuurde Lt. Col. Goulborn van de Grenadier Guards zijn Kings Compagny en het 2e Squadron uit over de linkerflank. Zij richtten er een ware slachting aan onder de Duitsers. Het kruispunt Karrestraterheide was in Engelse handen.
Ondertussen had Lt. Creswel opdracht gekregen om Brug 9 te verkennen via de weg over Eksel en Overpelt. Buiten alle verwachtingen om verliep de tocht vrij vlot. Vanuit Overpelt trok hij richting Kempens Kanaal en via de Fabrieksstraat, die evenwijdig loopt met het kanaal, rukte hij op naar Brug 9. Het uitzicht op Brug 9 werd echter belemmerd door de zinkfabriek. Omdat Lt. Creswel vreesde dat hij hun positie zou verraden indien ze hun tocht zouden vervolgen met de verkenningswagens, gingen hijzelf en sergeant Cutler alleen en per fiets verder. Op het fabrieksterrein werden ze begeleid naar de bovenste verdieping van het hoofdgebouw, van waaruit ze een uitstekend zicht hadden op de brug. Op een inderhaast opgemaakte plattegrond werden de posities van de Duitse kanonnen, de versterkte posten en de beste manier om de brug te benaderen aangetekend. Zodra Lt. Creswel terug bij zijn verkenningswagen kwam, seinde hij aan de Irish Guards onder leiding van John Ormsby Evelyn (J.O.E.) Vandeleur dat er zo snel mogelijk gevechtstroepen moesten gestuurd worden over dezelfde weg die hij gevolgd had.
Lt. Col. J.O.E. Vandeleur, die ondertussen ook Eksel bereikt had, aarzelde geen moment en rukte op naar Overpelt-Fabriek. Hij nam samen met Major Peel de situatie daar ter plaatse in ogenschouw en stelde vast dat de brug vanuit het zuiden (richting Hechtel) niet verdedigd werd. De enige verdedigingsstelling, die van de Karrestraterheide, was immers al in handen van de Engelsen. Bovendien was het kruispunt van de Fabrieksstraat met de baan Hasselt-Eindhoven niet zichtbaar van bij de brug. De enige moeilijkheid werd gevormd door twee Duitse kanonnen die aan de noordkant van de brug stonden opgesteld. Ze kwamen overeen dat de brug bij verrassing diende ingenomen te worden en dat hiervoor een stoutmoedig optreden vereist was, temeer omdat ze buiten het bereik van hun eigen artillerie waren en daar dus geen steun van te verwachten hadden. Terwijl tanks van n° 1 en n° 2 Troop vanuit de Fabrieksstraat de brug onder vuur namen om de Duitsers af te schrikken en hen te beletten hun kanonnen te bemannen, bestormden tanks van Lt. Lampard de brug, gevolgd door het peloton o.l.v. Lt. Stanley-Clark en Corporal Helliwell. Brug 9 was nu in Britse handen, ten koste van 1 gesneuvelde en 5 gewonden.
En vanaf deze dag zou Brug 9 bij de Britten bekend staan onder de naam “Joe’s Bridge”. Als blijvende herinnering hieraan werd in het Barrierpark een monumentje opgericht.
Omwille van haar cruciale rol in Operation Market Garden werd Brug 9 uitgekozen als startpunt van de ‘Liberation Route Brabant’. Brug 9 mag dan wel snel veroverd geweest zijn door de Engelsen, maar de daaropvolgende dagen boden de Duitsers nog felle tegenstand. Op donderdag 14 september vielen de Duitsers in twee golven tegelijkertijd aan met de bedoeling de belangrijke Brug 9 te heroveren. De brug werd de ganse dag onder vuur genomen, maar men hield stand.
Op 15 september was er nog een hardnekkige aanval onder leiding van Oberleutnant Von der Heydte, waarbij men tot op 200 meter van het hoofdkwartier van de geallieerden geraakte (bij de kerk van Lommel-Kolonie).
Het duurde nog enkele dagen en het kostte nog heel wat mensenlevens voor alle omringende bossen gezuiverd waren van terugtrekkende Duitsers.
